Entrevista a Fina Casalderrey

                                                             

«ESCRIBIR EN GALEGO NON LEVANTA VALOS,  PODES VOAR IGUAL POLOS TELLADOS DO MUNDO”»

    Escritora, etnógrafa vocacional, gastrónoma, conferenciante, periodista galega e gran mestra. Unha traxectoria digna de admirar para unha muller galega que logrou acadar recoñecementos e galardóns vindo dunha pequena parroquia de Pontevedra. En cada unha das súas verbas atopamos un gran amor pola súa profesión de mestra. Amosa un gran agradecemento aos cativos e cativas que pasaron pola súa vida regalándolle unha gran aprendizaxe e tamén cara os mestres e mestras que puxeron os seus libros nas nosas mans. 

P. Como mestra xubilada, e escritora referente, como pensas que debe ser, ou que características debe ter unha boa obra?

      R. Como se houbese unha fórmula máxica! Pois eu supoño que unha boa obra, non debería deixar indiferente a ninguén que a lea, debe ser algo que remexe dentro de ti, debe dicirlle algo a quen a lea. Tamén depende da persoa que a vaia ler, os libros moitas veces teñen moito de menciña, de distración para algunhas persoas, pero non todos somos iguais. 

P. Como crees ti que inflúe unha boa obra nos nenos e nas nenas?

R. Eu creo que os nenos e as nenas son máis novos ca nós, sempre o repito ata a saciedade, pero non por elo menos intelixentes, entón eles e elas son capaces de saborear unha obra ben escrita, e se non o fosen teñen dereito a que se lle ofreza a posibilidade de lela. Unha boa obra debe influír no alumando como mínimo para que despois de lela sexan mellores persoas, máis felices, que lles abra a mente e os encha de posibilidades. 

P. Nos últimos anos que estiveches como mestra, como vías aos novos lectores?

R. Pois os nenos e nenas ultimamente teñen moitas máis tentacións; por outras cousas e non para ese repouso que esixe a lectura, aínda que iso non significa que non lean, hoxe en día len doutra maneira. Dende que o ser humano existe ten a necesidade de expresarse, de contar historias, de escoitalas. Eu creo que iso segue aínda agora, pero buscan as historias en formatos diferentes. Seguimos tendo a necesidade de contar o que nos pasa e de que nos escoiten, e seguimos interesándonos por cousas que nos atrpan cando as contan. Dá igual que sexa no cine, que sexa no teatro, que sexa nun libro, no móbil... Dá o mesmo. Non creo que se lea menos, o que pasa é que agora todo o mundo pode escoller ler ou non, entón claro, a proporción de lectores posibles é moito máis grade, pero segue habendo xente que lle gusta moitísimo ler e xente que non le. É unha mágoa porque ler nos axuda un montón de veces, a saír incluso de baches nos que estamos metidos.

P. Un libro con tantas ventas e traducións a outras linguas como é “O misterio dos fillos de Lúa” en que lingua che proporcionou un maior alcance?

R. Eu creo que en castelán porque en poucos meses vendín cen mil exemplares, de feito entregáronme unha placa como recoñecemento. Que conste que porque en Galicia son menos habitantes, pero eu creo que tamén se leu moito, de feito teño ido a case todos os centros de Galicia. Cando lle deron o premio nacional, estaba só en galego, non estaba aínda traducido, iso foi inmediatamente despois, é dicir, que escribir en galego non levanta valos, que podes voar igual polos tellados do mundo.

P. A min concretamente, ese libro pareceume como unha forma moi explícita de que era sinxelo ver a vida a través dos ollos dun neno, como ver as cousas tan claras, como unha forma moi pura de ver e de contar todo o que pasa ao seu arredor. Ti querías transmitir iso?

R. Si, eu quería meterme na pel dun neno, incluso máis inocente, adrede, que un neno normal desa idade,  para arrincarlle sorrisos. Os nenos  aínda que sexan de 8 anos, xa comezan a rir con ese sorriso malicioso, iso era o que eu quería tamén, meterme na pel dun neno moi moi inxenuo, porque aínda que teña moitos anos, un día fun nena e queda na memoria.

P. Volves ler os teus libros unha vez publicados?

R. Normalmente, non. Antes de publicalos léoos cada vez máis, despois de publicalos ao mellor presentando o libro nalgún sitio, ou falando del nalgún cole, pero ao lelo enteiro sempre che parece que segues aprendendo e dis: pois aquí aínda puiden facelo doutro xeito. Pero bueno, por exemplo, cando traducín ao castelan “Dúas bágoas por máquina”, fíxeno eu mesma. Xa pasaran 15 anos da edición galega, e ao lelo a narices para traducilo, seguía gustándome, e iso é moi satisfactorio para quen o escribe, que pasasen moitos anos e que che siga gustando.

P. Como e por que  xurdiu o libro “Quen me quere adoptar”? Pensas que os avós tamén son esenciais no proceso de ensino-aprendizaxe?

R. Para min si, creo que os avós e as avoas son esenciais na vida dun neno ou dunha nena. É bo para os avós e é bo para os netos e hai sempre unha relación aí máxica que salta por riba dos pais, unhas confidencias entre eles das que nin os pais saben, é algo que os avós calan e que lle tapan aos netos, cousas que os netos lle contan ou do revés. A historia do libro “Quen me quere adoptar”, naceu de que eu lera nun xornal unha noticia dun señor italiano moi maior que era profesor da universidade, pero estaba xubilado e sentíase moi só. Como tiña diñeiro, puxo un anuncio nos xornais decindo que buscaba unha familia con nenos, que el quería estar nun sitio donde houbese vida, alegría, e claro, como tiña moito diñeiro non lle pasou como ao da historia. Tamén fala da soidade dos maiores que cada vez hai máis residendias de persoas anciáns.

“Non soñaba con ser escritora, parecíame que iso era algo inalcanzable”

P. Esta é unha pregunta para a Fina que comezaba a escribir, é increíble ver como unha autora galega conseguiu que as súas obras se traducisen a tantas linguas, incluíndo o braile, imaxinabas que as túas obras ían ter ese alcance?

R. Non, pero cando eu era unha nena e cando era unha moza, nin sequera soñaba, sobre todo por ser muller e no meu ambiente; con ser mestra si, xogabamos a iso cun pau na mau,  que despois non o tiven, pero non soñaba con ser escritora, parecíame que iso era algo inalcanzable, era algo que non se podía nin soñar. Cando empecei a publicar, publicáronme o primeiro libro “Mutacións xenéticas” Fina Casalderrey. Ao velo, sentinme coma un acordeón, inflada de satisfacción e de repente encollida. Inmediatamente despois. no mesmo ano, foi o premio Merlín por “Dúas bágoas por máquina”. Só eran dous libros publicados en principio, e nos xornais poñían: “A escritora Fina Casalderrey ...”.  Por dentro sentía unha vergonza, un pudor moi grande e pouquiño a pouco pois polos recoñecementos, grazas sobre todo aos lectores e lectoras, as mestras e mestres que puxeron moitos dos meus libros nas vosas mans, grazas a todo iso vas collendo un chisquiño máis de confianza no que estás facendo e aceptando un pouquiño máis que te meteches nun mundo marabilloso, do que non queres saír.

“Dixéronme: “que prefires, ir a coser ou estudar?”. Eu díxenlles que estudar.”

P. Ao longo da túa profesión como mestra atopácheste con trabas que te fixesen reformularte se ese era a túa vocación de verdade?

R. Eu tíveno maís fácil ca vós. A min dende moi pequena xa me mandaban coser, de feito aos nove anos fun a unha academia de corte e confección e posteriormente mandáronme a unha escola ata os dez anos. Logo dixéronme: “que prefires, ir a coser ou estudar?”. Eu díxenlles que estudar. Ao acabar o bacharelato había que elixir outra vez entre coser ou ser mestra que era o que había en Pontevedra. Eu dixen, por dicir, que quería ser mestra e tiven unha sorte… Así foi como descubrín un mundo novo aínda que non fun a única. Teño unha filla que traballou de arquitecta e cando viñeron os malos tempos para este sector non quixo ir para o estranxeiro. Ela reciclouse en profesora de matemáticas nun instituto e agora os nenos adórana e ela adóraos a eles. Nota que descubriu unha vocación a cal nunca pensaba sentir. Xa vedes, iso de intentar ensinar algo aos demais e ver como van medrando e como eles e elas tamén che ensinan, ten maxia. 

P. Os/as protagonistas das túas obras son o reflexo de persoas que forman parte da túa realidade ou son froito da túa imaxinación?

R. A ver, son todos ficticios, imaxinados. Pero ainda así, a miña imaxinación é como a de calquera outro ser humano e de calquera outro creador, aliméntase da realidade. Se eu nunca vira diante un neno, un ancián, un can… se nunca vivira situacións diferentes non podería escribir esas historias. Aínda que sexan inventadas, en moitos casos partiron de algo que me conmoveu. Por exemplo, hai un libro que se chama A Máscara de palma, que ten que ver cunha viaxe a Cuba e partiu dunha cousa pequeniña. A historia comezou cando eran as dúas da mañá e estabamos nunha terraza dun sitio onde non adoitaban ir os turistas, senón os propios cubanos. Esto foi xa fai moito, no ano 1997. Daquela Cuba estaba moi mal e a nós impactábanos moito máis ir pola diferenza que había de vivir alí e vivir aquí, para ben e para mal. Entón, pois había unha señora moi maior apoiada nunha columna cunha bolsa de plástico na man e unha música de ambiente. A señora bailaba ao ritmo do ambiente ás dúas da mañá e eu díxenlle aos compañeiros da mesa: “Así e todo, estes cubanos teñen un ritmo no corpo, mira, ás dúas da mañá e esa anciá aí con ese ritmo bailando, ala”. E nisto que nos imos de alí e algunha forza me fixo mirar para atrás e vin como aquela mulleriña bebía o que quedaba nos vasos, metía as botellas de auga na bolsa de plástico e marchaba correndo. Creo que xa non teño que dicirvos máis nada. É dicir, non terían nin auga corrente na casa, e se a tiñan non se podería beber. Tampouco tiña para poder mercala. Iso conmoveume ata o extremo de que foi como a primeira luz que me empuxou a escribir aquela historia. 

“En canto souben o que tiña, quixen escribir aquela historia para que a lera el”

De outras contaríache, eu que sei, cando morreu meu pai, era relativamente novo e ademais estaba aparentemente moi novo. Ganáballe aos netos, da vosa idade,  ás carreiras na praia. Pero nun mes, un cancro levouno e eu tiña múltiples razóns para adoralo. En canto souben o que tiña, quixen escribir aquela historia para que a lera el e non deu tempo a convertela en libro pero sí a que en folios a lese e como non sabía o que tiña, eu so quería, se se decataba do que tiña, que non sufrise tanto. Iso  era o que eu quería con aquela historia dos parrulos. Leuna e acórdome que dixo: “ai miña filla que imaxinación tes”. Xa vedes, que non me fixo falta tanta. Non é unha historia que parta de algo real pero moitas veces si de algo que me conmove ou porque o lin, o soñei ou efectivamente vin ao meu redor. Escribir é parecido a mirar dentro e mirar fóra. Eu agora mesmo non teño aquí a miña nai pero pecho os ollos e son quen de imaxinar tal como é agora, como está, porque está dentro de min, na miña memoria. Pero tamén podo subir o stor e mirar a igrexa de San Benitiño que está aquí. Vedes que tamén é mirar fóra, mirar o que acontece ao teu redor máis as túas lembranzas. Dicía Lobo Antunes: “ Literatura é a memoria fermentada”. Ás veces, cousas que che acordan ou que viviches, ao contalas xa estás transformando literatura.

 

“Calquera tema pode ser tratado a calquera idade”

P. Tras as verbas da túa obra Eu son eu podemos ver unha maneira moi bonita de tratar o alzheimer, e tendo en conta que é unha boa ferramenta para normalizalas na aula, que opinas que moitos pais estean en contra de tratar eses temas na aula?

R. Pois pobres rapaciños, porque será que os teñen coma nunha burbulla e en canto saian vailles estoupar na cara. Penso que calquera tema pode ser tratado a calquera idade, sobretodo temas polos que sinten curiosidade, como o ciclo da vida, ou algunhas enfermidades como o alzheimer. Que lles imos tapar iso?  Igual que nun libro que escribira que se chama Derradeira carta aos Reis Magos, nel non se di nada de que os Reis son os pais, pero se algún neno ou nena ten a necesidade de sabelo, xa ben sexa porque os seus pais non se poden permitir comprarlle nada, ou outros motivos. Que pensades que pasa pola cabeza deses nenos cando chegan á aula en xaneiro e todos contan unha retaíla de regalos que lles trouxeron e a eles nada?. Eses cativos van sentir un baleiro moi grande e ten que saber que non é culpa del ou de como se portara nese ano, porque seguro que se portou marabillosamente.

Unha vez unha mestra puxérame a caldo porque unha nai lle protestara polo contido do libro. Para empezar, antes de poñer un libro nas mans dun alumno teu, preocúpate en lelo ti primeiro. Despois, se ti non o entendes, mal o van entender eles ou os seus pais. Cando comecei a exercer si que lles preguntaba que lle trouxeran os Reis, mais ao ver estas realidades deixei de facelo. Con este conto, nalgúns cursos, os máis pillos xa sabían de que ía o tema, pero gardaban o segredo. Os nenos, mesturan aínda a realidade coa fantasía e os contos son a ferramenta perfecta para esa transición, a transición á realidade. É preciso que saiban distinguir a fantasía da realidade pero que iso non impida que desfruten da fantasía. Hai que axudalos neste proceso.

P. Das túas obras tes algunha favorita?

R. Antes dicía, a de O estanque dos parrulos porque fora escrita dende aquela circunstancia, a min caíanme as bágoas mentres a escribía. Foi a que escribín máis rápido, con diferenza. En dous días fixen o borrador para que lle dera tempo a lelo ao meu pai, nunca máis me pasou iso. Nos outros libros teño que documentarme, en moitos deles, pero nese foi como me saíu da alma, de dentro, no momento para que o lera. 

Pero hoxe non sei que dicirche, por exemplo a vós diríavos: por que non ledes A Pomba e o Degolado? Por exemplo, porque sei que está nunha colección xuvenil, pero que aos rapaces de 12, 13 anos élles difícil a estrutura. Se lles gustou aos mociños de Valencia que o escolleron para os Premios Cambalache, pois por que non vos ha de gustar a vós. Que por exemplo, se non podedes ler máis, pois que leades ese, e senón vos gusta, dádesllo de comer ao can.

 

“En Galicia temos autores marabillosos”

P. Faríasnos algunha recomendación lectora?

R. En Galicia temos autores marabillosos que escribiron, por exemplo, poesías fantásticas. Algunhas moi rompedoras como as de Gloria Sánchez, algúns ata a confundían con Gloria Fuertes que fora unha autora de poemas fabulosa que era capaz de escribir poemas coma este, contra a fame:

Eu como

Ti comes 

El come

Nós comemos 

Vós comedes

Eles non

Gloría Sánchez, Antonio García Teijeiro, Ana María Fernández… E agora tamén hai xente nova que escribe poemas para nenos marabillosa. Logo hai autores como Xabier Docampo ou Agustín Fernández Paz que se foron hai pouco, que non podemos esquecer que os seus libros seguen aí. Pero tamén hai outros vivos que tamén escriben moi ben e xente nova coma Ledicia Costas,  Andrea Maceiras, Ana Alfaya... Tería que nomear a moitísimos máis, son moitos os que o merecen.

E se tivera que dicirvos algúns dos meus libros, pois dos que teñen menos tempo, porque seguramente non os coñecedes. Por exemplo, Historia da bicicleta dun home lagarto, unha historia contada en terceira persoa, pero dende a mirada dun neno sobre a guerra civil. Os que o len dinme que é unha historia preciosa como está contada. E logo que cantedes con eles Lingua guapa, para que falen galego, que é outro libro que ten 14 cancións e creo que tamén son moi bonitas, moi dignas. Algunha delas mesmo emociona, como a última, a de vou cambiar o mundo. E seguiría dicíndovos moitas máis recomendacións; vai saír por exemplo agora en novembro O xenio da cidade do sal, que tamén ten un disco.

O libro é sobre Mozart. Pero Mozart, se vos adentrades na súa biografía, é alucinante para poder contarllo a nenos. Para empezar, era un “guarretas” cando falaba, e tiña uns tics así moi estraños porque tiña unha enfermidade, o síndrome de tourette; pero era un gran xenio, era un xenio capaz de escoitar calquera música xa de neno e saber que nota era aínda que fose unha nota soa. Tiña oído absoluto, e iso que tiña unha orella deforme por fóra, faltáballe a cuncha da orella. Sobre iso vai esa historia, con moitos momentos divertidos que te fan rir pero que te quedas cunha idea de quen era ese xenio, que veu de peregrinación a Galicia, non na vida real, veu nesta historia.

“É unha profesión que te mantén nova sempre”

P. Regalaríasnos algún consello como futuras mestras?

R. Que sintades a profesión, que a vivades moito, que ides notar que todo o que estudastes vaivos servir de pouco porque ao chegar alí é cando empeza, pero como en  todas as profesións. Cos rapaces veredes, se vos tocan rapaces pequenos que aínda lles estades ensinando a ler, cando notades que por fin xa romperon a ler, ides notar unha felicidade vós mesmas por dentro… É realmente unha pasada, como marchas para a casa dicindo “Fulanito está a piques, o outro segura que xa mañá…”, é marabilloso. E logo pois hai montóns de cousas que che quedan gravadas para sempre, ata tonterías. Un montón de cousas que a min me alimentaron con algunhas das cousas que escribín.

Notaredes ademais como o mundo evoluciona, a vós moito máis rápido que na miña época. Igual cousas, incluso contidos dos temas que estudastes, no momento que comezades a dar clase xa non valen pa nada, porque xa non serven, xa son outros. Notaredes que tendes que seguir manténdovos ao día como todas as profesións. É unha profesión que te mantén nova sempre, ides notar iso, que o contacto co alumnado ten a súa maxia. Ás veces vén un pai ou unha nai que che dá un disgusto porque non entenden o que fas e che dá a lata, ás veces o propio alumno che di algo que che doe ou que ti esperabas del, pero en conxunto, todo paga a pena.

    Se cadra, moitos e moitas de vós non coñeciades esta ollada máis persoal e vocacional de Fina. Quizáis só vos adentrarades na vida dun avó na procura de familia e máis de cariño, ou na de Xusta e Moncho, que o dan todo por Máquina. Neles hai pequenos anacos desta autora, que como ledes, segue a ser a mestra de sempre.

Zaira Ferradás Iglesias; Fátima Gallego García; Noelia Fírvida Fernández; Ana Gonzalez Riveiro; Ana María Freire Sampayo