Entrevista a María Canosa

 “Aínda que somos moitos os que escribimos, non se consome a literatura en galego que se debería”

A escritora galega María Canosa cóntanos a súa experiencia como autora de literatura infantil e xuvenil en galego.

María Canosa. (14 de Febreiro de 2019). En Wikipedia.  https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mar%C3%ADa_Canosa_(vertical).jpg

María Canosa Blanco é unha enxeñeira e escritora de literatura infantil e xuvenil galega. Tamén é coñecida pola súa participación como xurado en algúns programas da Televisión de Galicia como "Cifras e letras" e "Como un allo".

Ao longo da súa infancia, transcorrida no lugar de Cee, sempre estivo rodeada de libros pois, como ben se coñece, é filla da escritora Concha Blanco. Así, grazas á importancia da comunicación que aprendeu no seu fogar e o ánimo que lle outorgaban na escola, foi como María comezou a adentarse no mundo da escritura.

Logo duns anos, marchou estudar á Coruña unha enxeñería de Camiños, Canais e Portos pois, como ben ela dicía, quizais da combinación entre números e letras poida saír algo tan fermoso como un arco da vella.

Cabe destacar que, como escritora tivo e ten moito éxito. Así pois, participou en mesas redondas, recitais poéticos, campañas da Xunta de Galicia e recibiu Ao longo da súa infancia, transcorrida no lugar de Cee, sempre estivo rodeada de libros pois, como ben se coñece, é filla da escritora Concha Blanco. Así, grazas á importancia da comunicación que aprendeu no seu fogar e o ánimo que lle outorgaban na escola, foi como María comezou a adentarse no mundo da escritura.

Deste modo, ao longo da súa vida compaxinou, e compaxina, a faceta de enxeñeira coa de escritora e tamén a de colaboradora e guionista de distintos programas da TVG.

Alumnas de Educación Primaria

Ourense

- Como ben sabemos, estudaches unha enxeñería na Universidade da Coruña. Que foi o que provocou que tras rematar a carreira comezases a escribir literatura infantil e xuvenil?

O de escritora eu sempre digo que xa o levaba metido dentro. A verdade é que levo escribindo practicamente toda a miña vida, pois comecei cando era moi nova escribindo contos, durante a Educación Primaria. Ben é certo que non se tratou dun proceso lineal ou constante, pois segundo o tempo do que dispuxera ou debido a situación na que me encontrara escribía máis ou menos.

Un exemplo disto é o período no que estudei a carreira de Enxeñaría de Camiños, non sendo capaz de compatibilizar as ciencias coas letras debido ás numerosas horas de estudo que lle tiña que adicar. Non obstante, o que non sabía é que isto me abriría as portas cara a escritura infantil, pois acostumada a escribir para un público da miña idade en adiante, ao dispoñer de pouco tempo pero non querendo deixar a escritura, comecei a facer obras curtiñas para os primeiros lectores. Tratouse dun proceso complicadísimo, pois sempre escribía para min e á medida que ía medrando, pero foi unha gran descuberta que me impulsou a continuar creando máis ata o día de hoxe.

- Relacionada coa pregunta anterior, houbo algún libro ou escritor/a que che impactara ou influíse en ti á hora de escribir?

Aínda que gran parte do meu interese pola escritura se deu grazas aos profesores que tiven ao longo de toda a traxectoria educativa, non podemos esquecer o decisivo que é nisto ter unha escritora na casa, pois non podo negar que son filla de Concha Blanco. Así, ao isto formar parte do noso día a día, o feito de escribir a miúdo e de dispoñer dunha gran variedade de libros para diferentes idades, fixo que sempre se vise a escritura como algo normal; como quen fai unha tortilla, coce o pan ou sae a pescar.

Na miña casa, miña nai unha das cousas que sabía facer era escribir entón animábame moito a non ter ese medo inicial e a reproducir esa actividade con maior sinxeleza. De dicir, collo un papel en branco e por onde comezo? Pois intentándoo. Todos de pequenos somos animais de repetición e facemos o que vemos na casa.

Ademais, neste ámbito tamén inflúe moito poder ver o proceso máxico dos libros, pois ves un montón de papeis, incluso ata de diferentes tamaños, que finalmente se converten nunha obra, a cal ademais tiveches o privilexio de ler antes que os demais.

“Collo un papel en branco e por onde comezo? Pois intentándoo. Todos de pequenos somos animais de repetición e facemos o que vemos na casa.”

- Como foi o proceso para conseguir que unha editorial publicara as túas obras?

Aínda que moitas persoas pensan que por ser filla dunha escritora se me abriron todas as portas neste mundo, a verdade é que foi un proceso complicado, pois aínda que somos moitos os que escribimos, non se consome a literatura en galego que se debería, dando a impresión ás veces de que nós mesmos nos retroalimentamos.

Para explicar isto temos que dar volta anos atrás, concretamente a cando escribín a miña primeira noveliña, no verán dos meus trece anos, pois fora un ano no que chovera moitísimo e apenas podía saír da casa. Así, escrita sen ningunha pretensión e puro divertimento, esta historia que quedara nun caixón xunto con moitos outros contos e relatos, decidín presentala meses despois nun concurso que se anunciaba no corredor da miña escola, denominado “Rúa Nova”.

Aínda que por desgraza non o gañei, quedei finalista e convidáronme á entrega de premios, tendo a grandísima sorte de compartir mesa de cea con Manuel Beiras García, aínda que nese momento non o sabía. Tras a longa conversa que tivemos durante toda a celebración, e sobre todo sorprendido da miña alegría pese a non gañar o premio, escribiulle á fundación que promocionara o premio para pedirlle o meu enderezo e poder ler o meu relato orixinal, comezando así a intercambiar cartas e facéndonos amigos epistolares (de feito déralle a ler a miña novela a Pura e Dora Vázquez).

Tempo despois, tras recibir a noticia da súa morte pola prensa, decidín recuperar aquel escrito que lle entregara e, tras chamar ás edicións O Castro, comentáronme que levaban tempo buscando á súa autora, pois estes querían publicalo e era un asunto que quedara pendente con Manuel Beiras. Así, tras contactar cun amigo meu de belas artes para que realizase as ilustracións, publicaron o meu primeiro libro.

Así, as miñas seguintes publicacións, tamén foron da man desta primeira xa que nalgúns premios, os editores pedíanme que mandase escritos para publicar. O problema estaba en que tiña moita vergoña, de feito, aínda a sego tendo, iso que non me importa que me critiquen xa que é a mellor maneira de mellorar.

- En que momento se che ocorre sobre que escribir? Porque supoñemos que non é soamente sentarse, pensar que vas escribir e que saia todo non? Por exemplo cando escribiches aquela novela no verán, como foi?

Aquela novela foi a consecuencia de non poder saír da casa, pero, se saíse, que pasaría? Comecei a darlle voltas á cabeza e case que soñar esperta. Imaxinas situacións que che gustaría que pasaran nesa aldea, na aldea da túa vida. Para min esa aldea significa moito; a súa xente, a súa paisaxe, como se fan as cousas, como se vive.

“Comecei a darlle voltas á cabeza e case que soñar esperta.”

Deste xeito, as razóns polas que unha escribe son múltiples e diversas e nunca sabes onde estará esa primeira semente da que vai saír un libro. Como ben dicides vos, algunhas veces non me sae nada e, outras, teño tantas ideas e tan pouco tempo para escribir que a meirande parte das anotacións acaban perdidas. Ás veces, incluso tendo todo o tempo do mundo, a cabeza tampouco está tranquila e disposta para escribir.

Por exemplo, en épocas en que non tiña tanto traballo, non era capaz de escribir, supoñíame un esforzo moi grande; o que desexaba escribir non quería que foise triste, entón non saía nada.

- Entón, ó longo do día non deixas un momento para pensar e centrarte na escritura?

Depende das épocas da vida, oxalá puidese vivir só de escribir. O problema é que non podo vivir só diso.

O tempo que me queda para a escrita é tempo que me sobra, tempo que lle roubo a múltiples cousas: á familia, ós amigos, ó lecer, ó traballo,... Houbo unha época na que tiña unha idea sobre a que quería escribir e erguíame unha hora antes de ir a traballar para escribir concentrada.

Se puidese elixir, elixiría escribir de noite, tranquila. Non obstante, actualmente teño unha idea para plasmar nunha novela para a que non logro sacar tempo, como moito cada semana consigo escribir un pouco.

- En que te inspiras para escribir as túas obras? Segues algún patrón en concreto?

Non precisamente, ó mellor leo algo no xornal e automaticamente xurde unha idea nova que remata nunha novela. Ao mesmo que ocorre nos colexios cando un neno ou nena me fai unha pregunta que deriva noutras cuestións.

O que si é certo é que, para certas idades entre 8 e 12 anos, sempre intento mesturar a realidade e a fantasía xa que considero que é o último momento no que os cativos poden crer na maxia; é dicir, non perder a capacidade de sorprenderse. O feito de introducirte nunha historia sabendo que non é real. Normalmente xogo con iso, pois a maiores de parecerme moi fermoso, noutros niveis non se acepta este tipo de lectura.

“Sempre intento mesturar a realidade e a fantasía xa que considero que é o último momento no que os cativos poden crer na maxia.”

- Que pretendes transmitir ós lectores ou lectoras coas túas obras? Que crees que atopan nelas?

Ás veces teño esa sensación de que os libros que fago non son quizais os que máis lle van a gustar aos rapaces, pero creo que son necesarios. Contarlles e escribirlles cousas que creo que teñen que ler e nas que teñen que reflexionar.

Con isto non digo que os meus libros sexan educativos, pero si que sempre hai valores e temas que creo que se teñen que falar, como por exemplo da tristeza e os sentimentos. Non sempre ten que ser algo moral, pero é preciso tratar temas como a tristeza ou a morte e todos os sentimentos que nos produce. Así, ao mellor non son libros para pasar unha aventura tremenda pero si que che fan reflexionar.

Ler é para divertirse e pasalo ben. Eu o que quero é que os nenos o pasen ben mentres len os meus libros e que gocen desa lectura, pero non é sempre rir a cachón. Ás veces tamén gozas cando te decatas de que algo che tocou. Ao mellor, máis que educativos, son formativos, onde amoso roles diferentes, como por exemplo nenas súper valentes, arriscadas, e nenos sensibles que choran, que botan de menos e que son introvertidos. 

- Unha das túas obras máis coñecidas é a de Emilia Pardo Bazán: unha mente poderosa. Porque tomaches a decisión de realizar unha obra biográfica sobre esta muller galega? Que significa para ti?

Estou moi sorprendida coa acollida que tivo o libro. Leva poucos meses no mercado e comunicáronme que van a sacar a segunda edición, tanto en galego como en castelán.

“Esta obra é unha saída das mulleres, seguindo o camiño da divulgación.”

“Nos colexios non lles falan o suficiente das mulleres [...] que fixeron cousas importantes e valiosas.”

Esta idea xorde da man da editorial, pois foron eles quen me pediron que fixera esta obra biográfica e, logo de moito insistir, accedín a facela pero con moito medo. Nunca antes fixera unha biografía. Unha biografía para xente máis nova e de Emilia Pardo Bazán, que era unha muller moi intensa e un terremoto con moita forza.

Nun principio non sabía como ía contar todo iso, era moi complexo, pero rematei por facelo sobre todo por responsabilidade pois, na editorial, afirmaban que os nenos e nenas da Coruña non coñecían a Emilia Pardo Bazán. Eu pensaba que a tiña que coñecer e, neses días, pregunteille a unha das miñas fillas se coñecía a Emilia Pardo Bazán e a súa resposta foi “Non, teño que sabelo?”. Nese momento deime conta que nos colexios non lles falan o suficiente das mulleres, das mulleres de aquí, que fixeron cousas importantes e valiosas. Por iso, esta obra é como unha saída das mulleres, seguindo o camiño da divulgación dende un estilo máis literario para achegalo ós pequenos.

Era moita información nun mesmo libro, pero os retos é o que teñen, e a min gústanme os retos e gústame experimentar. Ademais, así tamén cambiaba un pouco o estilo pois, cando remato un libro, intento que o seguinte sexa algo diferente para poder separar máis as historias e non contaminar uns libros con outros.

Nesa liña, era algo novo e que nunca fixera. Ó fin deu resultado xa que nos colexios estase empregando e non só para os máis cativos, senón para calquera persoa que quere saber un pouco de Emilia Pardo Bazán. Estou moi satisfeita por cumprir esa parte de responsabilidade como escritora.

- Cando comezaches a presentarte a concursos literarios, cres que se non houbeses gañado ningún premio de literatura seguirías escribindo? 

Seguiría escribindo con certeza pero, ao mellor, non me atrevería a mandar ás editoriais os textos.

A dos premios, é unha arma complexa porque hai que saber tomalos como son. Estes están formados por xurados con criterios subxectivos pero que sempre contan cun factor persoal en cada un deles. Eu mesma podo recoñecer que hai obras de distinta temática que están moi ben escritas pero sempre me van gustar unhas máis que outras. Entón, cando te presentas a un premio literario hai que ter en conta moitos factores: a obra que se presenta, o tipo de obra, a temática, as persoas do xurado, a sorte,... Non cabe dúbida que ten que haber sempre un mínimo de calidade literaria pero, tamén inflúen as circunstancias do momento.

Ben é certo que nun tempo longo non me presentei a ningún concurso literario, porque perdera a costume e tampouco me sentía con forzas para intentalo. Ás veces tamén inflúe a moralidade da persoa e a fortaleza psicolóxica. Gañar un premio sempre gusta pero, que non leves moitos premios, non significa que non sexas un bo escritor.

- Que supuxo para ti recibir o premio Merlín de literatura infantil no ano 2017?

O premio Merlín para min era un premio moi especial; eu sempre digo que tiñamos unha relación de amor-odio.

Durante moitos anos non me presentei a este premio a pesar de que, como escritora infantil, sempre dicía que quería conseguir o premio Merlín. Entón, un día, miña nai díxome “Eu entendo que che guste o premio, pero ti presentácheste algunha vez? Se non te presentas non o vas gañar”. Foi nese momento cando me animei a escribir unha obra, Rubicundo, coa intención de enviala ó premio Merlín. Como unha costume en min, quedei finalista e non levei o premio, así que púxenme en contacto co xurado e a editorial para saber se tiña moitos erros a miña obra e se quedara moi mal na clasificación, dándome de conta que en realidade tan só había outro libro que gustara máis.

Así, ó ano seguinte volvinme presentar e de novo quedei finalista co libro A cazadora de estrelas. Como xa era costume, volvín chamar ó xurado para coñecer as opinións da miña obra pero, o que me sorprendeu foi que algunhas persoas do xurado si quería que gañase. Así, modifiquei aquelas partes que menos gustaban e ó seguinte ano volvín presentar este mesmo libro xa que o xurado non era o mesmo. Non obstante, outra vez levei un desgusto a pesar de saber que esta obra tiña algo bo xa que gustara dous anos seguidos.

Para min era inevitable non pensar que era o que me faltaba en vez de, que é o que tiña. Así, cheguei a un punto de obsesión máxima no que non sabía por onde comezar a escribir. Era algo moi absurdo pensar cal era a fórmula máxima para gusta no Merlín, pois non existen fórmulas máxicas. Un libro vai de saber escribir, de cabeza e corazón. Nese momento deime conta que non escribía para gañar o premio, senón polo que queda, para que siga habendo libros e lectores, polo que lles conto aos nenos e para que estes o pasen ben. 

Tras darlle moitas voltas, decanteime por escribir un libro como os de cando era pequena, unha historia fabulosa que ninguén esperaba. Non obstante, a miña idea non era enviar este libro ó premio Merlín pero, por non quedar coa dúbida, rematei por facelo. Xa non era o mesmo, este ano o libro non era tan orixinal para min senón, máis ben, máis tradicional.

Así, como unha especialidade volvín quedar finalista pero, o que non contaba era que o xurado me chamase para confirmarme que fora a gañadora.

Non cabe dúbida que foi un momento moi especial xa que era como un premio a maiores, de dicir, escribín o que quixen sen pensar no éxito. Ademais, este libro era como un recollemento cara min, falaba moito dos avós e das cartas que me levaban a pensar en Manuel Veiras, nesas primeiras cartas que escribía. Era un libro moi meu, moi para min.

- Poderías dicir cal é o libro que máis significa para ti dentro da túa produción literaria, no caso de que o teñas?

Todos os libros son moi distintos. Este último era un dos especiais, pero tamén Rubicundo ou Ana xa chegou, que o escribín cando naceu a miña primeira filla. O primeiro libro tampouco se volve repetir e a sensación non a volves sentir de novo.

Nunca podo elixir un en concreto, son moitos libros e sempre digo que o primeiro é moi especial pero o último tamén.

- E xa para rematar e, como curiosidade, ademais de ser enxeñeira e escritora, tamén sabemos que tiveches grandes papeis na TVG (Televisión de Galicia), dende guionista ata colaboradora en algúns concursos como ‘Cifras e Letras’ ou ‘Como un allo’. Como conseguiches compaxinar todas estas labores?

Todo está na deriva de deixarte ir. Cantas máis cousas fas, máis es capaz de facer. Non sei como o conseguín porque había épocas nas que escribía ó mesmo tempo que traballaba en obra ou colaboraba na televisión.

Tamén é verdade que o da televisión foi moi fortuíto. Cando me chamara Paco Lodeiro para colaborar en ‘Cifras e Letras’ eu estaba segura de que era una broma, pero non, era verdade. Sen dúbida foi unha experiencia na que aprendín moito e o pasei moi ben, ao igual que de guionista no programa ‘Como un allo’. Esta foi unha faceta que me gustou moito, pois era un programa cultural, no sentido amplo da palabra, no que se valoraba Galicia en xeral. Así, a pesar de ter moita responsabilidade, aprendín moito destas experiencias.

Ti, que estás a ler isto, quizáis non coñecías estas pinceladas máis persoais de María. Agora podes coñecer un pouco máis desta autora galega e mesmo adentrarte nas súas lecturas. Esas lecturas que contan historias moi entretidas e nas que se agochan mensaxes e experiencias da propia autora como en Ana xa chegou. 

Barreiro García, Alba; Losada Rodríguez, Alba; Torregrosa Redondo, Maider; Vázquez Vázquez, Lucía.